लुम्बिनी प्रदेशसभाका सदस्य एवं नेपाली कांग्रेसका नेता डिल्ली चौधरी मन्त्री बनेका छन्। उनी ग्रामीण तथा शहरी विकास मन्त्रालयको जिम्मेवारी पाएका छन्। केन्द्रीय राज्यमन्त्रीसमेत भइसकेका उनी गत प्रदेशसभा चुनावमा दाङको क्षेत्र ३ क बाट निर्वाचित भएका थिए।

को हुन् डिल्ली चौधरी?

राप्ती यसपालीको चुनावमा पुरै लालकिल्ला भयो । त्यहाँ कांग्रेसको बीउ जोगाए एक्ला डिल्लीबहादुर चौधरीले, जो दाङ क्षेत्र नं. ३ क मा प्रदेशसभातर्फ निर्वाचित भएका छन् । उनले १७ हजार ३६ मत ल्याएर निकट्तम प्रतिद्वन्द्वी माओवादी केन्द्रका जगप्रसाद शर्मालाई हराए । वर्तमान देउवा सरकारमा श्रम तथा रोजगार राज्यमंत्री रहेका उनी दोस्रो संविधानसभाका सदस्य पनि हुन् । प्रदेश नम्बर ५ को मुख्यमन्त्रीका आकांक्षी भएर उनी चुनाव लडेका थिए ।

२०२६ सालमा तुलसीपुरको डुम्रीगाउँमा आमा सोमती चौधरी र बुबा टुकलाल चौधरीको कोखबाट जन्मिएका हुन् डिल्ली । उनले भलै कमैया बस्नु परेन, तर उनकी आमा सोमती करिब १७ वर्ष अर्काको घरमा कमलरी बसिन् । परिवारलाई पुग्ने जग्गा थिएन, अधिया जग्गा कमाउनुपर्ने परिवारको बाध्यता थियो । ५ कक्षा पढ्दै गर्दा उनलाई अधियामा खेत जोत्न जानुपथ्र्यो । सिजनको कमाई गर्न परिवारका सदस्यसँग वावियो काट्न डुम्रीगाउँबाट राति तीन बजे तिल्कानाको जंगलमा पनि पुगे उनी । हलो खोज्न कट्कुइयाँको जंगलमा पुगे । पन्ध्र वर्षको उमेरमा बुबा गुमाएका उनी धेरै रात परालको तन्ना ओढेर बिताएका छन् ।

समय परिवर्तनसँगै चौधरी छयालिसको आन्दोलनपछि व्याकवार्ड सोसाइटी एजुकेशन (बेस) मार्फत् सामाजिक अभियानमा जोडिए । हाफ सर्ट, हाफ पाइन्ट अनि खुट्टामा सधैं चप्पल उनको पहिचान थियो त्यसबेला । उनी मंत्री भए पनि अहिले पनि बेसको अध्यक्ष छन् । एसएलसी पास नगर्दै उनी सामाजिक रुपान्तरणका लागि शैक्षिक अभियानमा जोडिए । जुन बेला उनी १४ वर्षका मात्रै थिए । शिक्षाको चेतना नहुँदा समाजमा धेरै विकृति हुँदा रहेछन् भन्ने उनलाई लाग्यो । त्यसपछि उनी प्रौढ शिक्षाको अभियानमा जुटे । कतै दियालो, कतै लाल्टिन बालेर पिछडिएका वस्तीहरुमा शिक्षाको दियो बल्न थाल्यो, त्यसपछि थारु समुदायमा शिक्षाको चेतनाको विकास हुन थाल्यो । प्रौढ शिक्षा अभियान सञ्चालन गर्दागर्दै उनकै पहलमा २०४७ साल माघ १६ गते ‘बेस’ संस्था खुलेको थियो । राज्यको सहयोग थिएन, त्यो बेला । अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग त कल्पनै थिएन । चन्दा उठाएर उनले बेस चलाए । हरेक वस्तीमा टुकीको उज्यालोमा प्रौढ शिक्षा पढाए ।

त्यहीबेला संयोगले उनी थाइल्याण्ड पुगे, आदिवासीका अधिकारका लागि । त्यहाँ उनले आदिवासी अधिकारका केही पाटा सिक्ने अवसर पाए । त्यसपछि भारत पुग्दा सन् १९८८ मा ‘बाल बचाऔं’ आन्दोलनका अभियन्ता कैलाश सत्यार्थीको सम्पर्कमा आए, उनी । उनकै शब्दमा नोवेल पुरस्कार विजेता सत्यार्थी उनीभन्दा धेरै सिनियर, उनीसंग धेरै सिक्ने मौका पाए ।

बेस संस्थामार्फत् शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रमा पिछडा वर्गमा धेरै परिवर्तन आयो, उनी त्यो बेला समाज परिवर्तनका ‘हिरो’ बने । माओवादी जनयुद्धका बेला थियो, स्वास्थ्य कार्यक्रम चलाइरहँदा स्वास्थ्यकर्मीहरुमाथि आक्रमण भयो । त्यसपछि उनको कार्यक्रम राम्रोसँग चल्न सकेन । तैपनि उनको संस्था कहिल्यै झुकेन । उनलाई समाज परिवर्तन गर्नु थियो । पहिलो आधार शिक्षा, दोस्रो स्वास्थ्यमा पहुँच । आन्दोलनकै क्रममा स्वास्थ्यकर्मी चढेका गाडीमा समेत अवरोध भयो, बेस कैलालीको कार्यालयमा आगजनी भयो तर उनी संस्थागत अभियानमा कहिल्यै झुकेनन् ।

त्यसै क्रममा उनी गैरसरकारी संस्था महासंघको जिल्ला अध्यक्ष हुँदै केन्द्रीय अध्यक्षसम्म बने । सामाजिक कामको सिलसिलामा उनी तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाको सम्पर्कमा जोडिए । ‘सायद सन् १९९२ सालमा होला,’ उनले सम्झिए । गजेन्द्र हमालमार्फत कांगे्रसको क्रियाशील सदस्यता लिए । गणेशमान सिंहको चुनावी सभामा उनले सक्रिय भूमिकासमेत निर्वाह गरे । त्यो बेला उनलाई मंगलादेवी सिंहसँग पनि नजिकिने अवसर मिल्यो । त्यसपछि सामाजिक रुपान्तरण अभियानसँगै उनी कांग्रेसको क्रियासिल राजनीतिमा होमिए ।

बेसमै छँदा उनलाई संयुक्त राष्ट्रसंघमा जागिरे बन्न धेरै प्रस्ताव आएको थियो, तर उनले मानेनन् । दुर्गममा शिक्षा दिने र सक्रिय राजनीति गर्ने उनले सोच बनाए । त्यसदौरान उनी एकपटक संसदीय निर्वाचन लडे, तर थोरै मतले हारे । संविधानसभाको दोश्रो निर्वाचनमा उनले प्रत्यक्षतर्फको टिकट नपाए पनि समानुपातिक सभासद बने ।

समाजशास्त्रमा स्नातकोत्तर गरेका चौधरीले विभिन्न मुलुकहरुमा विकासवारे सीपमूलक तालिमसमेत लिएका छन् । त्यही सीपको सदुपयोग गर्दै उनले ‘गो अहेड, नो व्याक’ अभियानमा लागेका छन् । र, निरन्तर अगाडि बढिरहेका छन् । अगाडि उज्यालो छ, पछाडि अँध्यारो । यही राजनीतिक अभियानमा छन् उनी ।

अशोका फेलोसिपदेखि एन्टी सेलेभरी पुरस्कारसम्म
बेस स्थापनासँगै उनी कमैया मुक्तिको अभियानमा सक्रिय भूमिका निर्वाह गरेका थिए । उनकै अभियानका कारण सरकारले कमैया मुक्त घोषणा गरेको थियो २ साउन २०५७ मा । यही कारण उनी अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा पनि छाए । उनले सन् १९९४ मा मानव अधिकारका क्षेत्रमा अन्तर्राष्ट्रिय रिभोक ह्युमनराइट पुरस्कार पाए । सन् २००२ मा एन्टी सेलेभरी पुरस्कार पाए भने भारतबाट रामदयाल हार्मोनी पुरस्कार पाए ।
त्यस्तै अमेरिकाबाट सन् १९९२ सालमा अशोका फेलोसिप पनि पाए । सन् १९९४ सालमा कोलम्बिया विश्वविद्यालयलेसमेत उनलाई सम्मान गरेको थियो । उनी गोरखा दक्षिणबाहुबाट पनि सम्मानित भएका छन् ।

उनको पहिलो एजेण्डा नै तुल्सिपुरमा अन्तर्राष्ट्रियस्तरको विमानस्थल बनाउनु हो । २३ पुस २०७४ बाट समित एयरले दाङबाट काठमाडौ उडान पनि गरिसक्यो । उनी भन्छन्, ‘हामी जे भन्छौं त्यही गर्छौं, झुठा आश्वासन बाँड्दैनौं, हामीले गरेको विकास हेर्नुस् ।’
प्रस्तुतिः खेमराज रिजाल